HISTORIA

W latach 1489-1565 i 1583 wieś była w posiadaniu rodziny Konarskich. W latach 1510-1511 dochody z poradlnego z 7 łanów ziemi w Ko­narach czerpało starostwo inowrocławskie. W 1598 roku Konary odziedziczyła Konarska, której przysłu­giwało prawo patronatu nad kościołem parafialnym w Kobielicach. W 1710 roku wieś była w rękach Ja­kuba Racięskiego, który w 1736 roku sprzedał ją An­toniemu i Barbarze Kurowskim. Po nich wieś znala­zła się w posiadaniu kolejno: Antoniego Rościszewskiego, Michała Rudnickiego i wdowy Marianny Złotnickiej, od której majątek ziemski zakupił w 1740 roku Stanisław Dobiecki. W latach 1846-1865 właścicielem był Jan hrabia Dąmbski herbu Godziemba, po którym w latach 1868-1888 dziedzi­czył syn Franciszek. W 1888 roku Komisja Koloniza-cyjna wykupiła obszar dworski Konary i włączone do niego Baśkowo, o łącznej powierzchni 681 ha za 530.000 marek. W latach 1892-1895 na tym terenie osiedliło się 31 kolonistów niemieckich. W 1897 ro­ku większość majątku przejął Skarb Państwa Pruskie­go. W 1899 roku właścicielami dworu wraz z tzw. resztówką byli Karol Austermuhle i Ludwig August Marąuard. W 1914 roku odziedziczył go Erich Marąuard, a w 1918 roku Wilhelm Marquard. W 1942 roku właścicielką resztówki wraz z dwor­kiem stała się Regina Margońska z domu Mińska. Na podstawie wniosku Urzędu Ziemskiego woj. pomor­skiego w Bydgoszczy majętność przejął w 1946 roku Skarb Państwa Polskiego.

W 1489 roku we wsi znajdowało się 10 poletek zasiedlonych, 2 opuszczone (deserty) oraz folwark szlachecki. W średniowieczu Konary należały do pa­rafii w Kobielicach. W latach 1564-1565 wieś ponio­sła szkody w związku z podniesionym stanem wody w jeziorze Gople, spiętrzonej przez groblę młyńską na rzece Noteci w Mątwach. W 1598 roku we wsi było 8 chłopów. Dziesięcinę z folwarku pobierał pleban z Chlewisk. Około 1590 roku dziesięcinę w wysoko­ści 12 grzywien 2 groszy otrzymywała kapituła wło­cławska. Od XV do XVIII wieku wieś należała do województwa inowrocławskiego. W latach 1655-1660 znaczne szkody wyrządziła wojna polsko-szwedzka. Zniszczenia spowodowała także wojna pół­nocna z lat 1700-1721. Wieś została wówczas tak spustoszona przez obozujące wojska, że posłowie na sejmiku w Radziejowie w 1712 roku postulowali zwolnienie jej na pewien okres z podatków i czyn­szów.

W 1772 roku w wyniku I rozbioru Polski Kona­ry znalazły się w zaborze pruskim. W latach 1807-1815 należały do Księstwa Warszawskiego. W 1815 roku ponownie przeszły pod panowanie Prus. W 1818 roku wieś składała się z folwarku pańskiego, wiatraka, kuźni, karczmy, 5 gospodarstw i należącego do wsi boru sosnowego. W 1865 roku istniały: dom mieszkalny z podwórzem, spichlerz, stajnie, dom młynarza, wiatrak. W 1880 roku w majątku znajdo­wał się dwór z podwórzem i ogrodem, spichlerz, ko­mory, owczarnia, stodoła, szopa na torf. W 1879 ro­ku w Konarach powstała spółka melioracyjna (Dranagegenossenschaft Ostwehr), która dokonała melioracji 298 ha za sumę 53.952 marek. Około 1883 roku obszar wsi wynosił 1819 mórg. We wsi było 9 chałup, w których mieszkało 142 chłopów, w tym 141 katolików i 1 ewangelik. W tym czasie we wsi było 72 analfabetów. W 1900 roku wybudowano drogę Pieranie - Konary. W końcu XIX wieku znaj­dowała się szkoła ewangelicka, do której w 1909 roku uczęszczało 54 uczniów. W tym czasie rząd pruski wydzielił na terenie wsi okręg łowiecki o powierzchni 681 ha.

W 1919 roku wieś znalazła się w granicach II Rzeczypospolitej. W 1931 roku liczyła 272 miesz­kańców. W okresie międzywojennym istniała nie­miecka organizacja Verein Deutscher Bauern, licząca 20 członków. Prezesem był Hugon Marąuard. W 1933 roku Konary weszły w skład gminy obwodo­wej Dąbrowa Biskupia.

W latach 1939-1945 znajdowały się pod okupa­cją hitlerowską. Zostały wyzwolone w styczniu 1945 roku.

Dziewa

W średniowieczu we wsi znajdowała się kaplica, do której przyjeżdżali odprawiać msze kanoni­cy kolegiaty Św. Wita w Kruszwicy. Uposażenie tej ka­plicy zwane było prebendą i przejęło nazwę od wsi, w której się znajdowało. Prebenda Dziewa jest wzmiankowana w najstarszym spisie świętopietrza z lat 1325-1327. Należała wtedy do kanoników kolegiaty Św. Piotra w Kruszwicy, którzy stopniowo przejmowa­li uposażenie kanoników od Św. Wita. Prawo patrona­tu nad prebendą przysługiwało królowi. W 1488 roku król Kazimierz Jagiellończyk podarował prebendę sta­roście kruszwickiemu Andrzejowi Oporowskiemu her­bu Sulima. W XVI wieku przez niedopatrzenie archi­diakona kruszwickiego Stanisława Mielżyńskiego, łąka należąca do prebendy Dziewa, została włączona do uposażenia probostwa w Pieraniu. W latach 1564-1565 prebendę Dziewa posiadał ksiądz Dąmbski. W latach 1578-1582 biskup włocławski Stanisław Karnkowski przekazał prebendę kapitule włocławskiej.

W 1710 roku posiadał Dziewę kustosz kapituły włocławskiej, kanonik poznański Franciszek Wysoc­ki. W 1770 roku należała do Andrzeja Słubickiego herbu Prus II, miecznika inowrocławskiego. W 1774 roku była w posiadaniu Dąbkowskiego. W 1780 ro­ku Dziewa wraz z karczmą Czajka należała do Danie­la Mittelstaedta, który w tym roku sprzedał ją Alekse­mu Malczewskiemu. W 1796 roku właścicielami wsi byli Maciej i Magdalena Szuwalscy. Ich córka Anna poślubiła Jana Sobeskiego. Sobescy stali się właścicie­lami Dziewy w 1841 roku. W 1865 roku sprzedali majątek Józefie Kapelańskiej. W 1881 roku wieś na­byli Niemcy Rudolf Timm i jego żona Wanda z do­mu Wegner. Wieś pozostawała w ręku rodziny Tim-mów do 1919 roku, kiedy to przeszła na własność Władysława Sucharskiego, po którym w 1927 roku dziedziczyła Pelagia Sucharska. W 1946 roku mają­tek przejął Skarb Państwa Polskiego.

W 1252 roku między Dziewą a Paprosem istnia­ła komora celna przy przeprawie przez Bachorzę, z której cło pobierał kasztelan kruszwicki. W 1489 roku we wsi znajdowało się 11 łanów ziemi zasiedlo­nej i 1 łan opuszczony. W latach 1510-1511 docho­dy z poradlnego z 7 łanów w Dziewie czerpało staro­stwo inowrocławskie. W 2 połowie XVI wieku znaj­dował się folwark i 4 łany ziemi chłopskiej. Wieś była wówczas zalewana przez jezioro Gopło wskutek spię­trzenia wód Noteci przez groblę młyńską w Mą­twach. Od XIV do XVIII wieku wieś należała do wo­jewództwa inowrocławskiego. W latach 1655-1660 szkody wyrządziła wojna polsko-szwedzka. Zniszcze­nia gospodarcze spowodowane zostały również przez wojnę północną w latach 1700-1721.

W wyniku I rozbioru Polski w 1772 roku Dzie­wa przypadła Prusom. W 1780 roku wieś zamieszki­wało 43 chłopów, w tym 3 innowierców. W latach 1807-1815 Dziewa wchodziła w skład Księstwa War­szawskiego. W 1815 roku przeszła ponownie pod pa­nowanie Prus. W połowie XIX wieku przeprowadzo­no meliorację gruntów. W latach 80. XIX wieku wieś zajmowała obszar 1143 mórg, na którym mieszkało 115 osób, w tym 104 katolików i 11 ewangelików. Wśród mieszkańców było 55 analfabetów. Niedaleko wsi znajdowała się karczma Czajka. Na początku XX wieku w Dziewie i Głojkowie został wydzielony przez państwo pruskie okręg łowiecki o powierzchni 625 ha. Wieś zajmowała wówczas obszar 387,21 ha. Zamieszkiwało ją 160 osób.

W 1919 roku wieś znalazła się w granicach II Rzeczypospolitej. W latach 20. XX wieku fol­wark specjalizował się w hodowli owiec. W 1933 roku wieś weszła w skład gminy obwodowej Dąbro­wa Biskupia.

W latach 1939-1945 Dziewa znajdowała się pod okupacją hitlerowską. Wieś była miejscem kaźni 12 Polaków o nieustalonych nazwiskach. Niemcy za­mordowali 2 mieszkańców Dziewy, których zwłoki w 1945 roku ekshumowano i pochowano na cmenta­rzu w Pieraniu. Wieś została wyzwolona w styczniu 1945 roku.

Źródło: Gmina Dąbrowa Biskupia / Historia i współczesność / Informator / autor: Katarzyna Hewner