HISTORIA

W 1246 roku Wonorze było własnością klasztoru norbertanek w Strzelnie i razem z innymi dobrami tego klasztoru zostało zwolnione z ciężarów prawa książęcego przez księcia kujawskiego Kazimie­rza Konradowica. Pod koniec XIII wieku część Wo-norza znalazła się w posiadaniu książąt kujawskich Siemomysłowiców, od których odkupił je wojewoda brzesko-kujawski Bronisz. W latach 1301-1308 Bro­nisz darował wieś na mocy testamentu klasztorowi strzelińskiemu. W 1308 roku prepozyt klasztoru w Strzelnie Mikołaj zastawił Wonorze biskupowi włocławskiemu Gerwardowi za 51 grzywien monety toruńskiej. Był to już drugi zastaw tej wsi, gdyż po­przednik Mikołaj, prepozyt Jan również zastawił Wonorze biskupowi włocławskiemu za 30 grzywien. Trudności materialne spowodowały, że norbertanki nie spłaciły zaciągniętego długu, gdyż w nieznanych okolicznościach Wonorze znalazło się w posiadaniu wojewody kaliskiego Sędziwoja z Szubina herbu Pałuka, który w 1404 roku zapisał je w testamencie bi­skupowi włocławskiemu. Sędziwój z Szubina zmarł w 1406 roku i najprawdopodobniej wtedy wieś stała się własnością biskupstwa włocławskiego, do którego należała później przez prawie 400 lat.

Od XIV do XVIII wieku wieś wchodziła w skład województwa inowrocławskiego. W 1489 roku we wsi znajdowało się 11,25 łanu ziemi chłopskiej, 10,75 łanu opuszczonego (deserty) i 2 łany sołtysie. We wsi istniał folwark biskupi oraz 5 karczem.

W 1534 roku we wsi znajdowało się 15 łanów ziemi, w tym 5 uprawnych. Chłopi za użytkowanie ziemi zobowiązani byli do czynszu, danin w naturze, odrabiania 1 dnia pańszczyzny w tygodniu na folwar­ku w Parchaniu oraz dostarczania podwód biskupowi włocławskiemu. Sołtys posiadał 2 łany zwolnione ze świadczeń i zobowiązany był do służb określonych w przywileju sołtysim. We wsi znajdowały się 3 karczmy. Biskupstwo włocławskie pobierało ze wsi dziesięcinę w wysokości 4 florenów 12 groszy.

W 1582 roku we wsi było 6 kmieci, posiadają­cych 5 włók ziemi. Sołtys miał 2 włóki. Chłopi zobo­wiązani byli do odrabiania 3 dni pańszczyzny w tygo­dniu na folwarku w Wonorzu oraz dostarczania pod­wód do Torunia, Raciążka i Nieszawy. We wsi było 7,5 włóki ziemi opuszczonej. Istniały 2 karczmy.

W 1604 roku wieś zamieszkiwało 7 kmieci, któ­rzy uprawiali po 2 włóki ziemi, sołtys posiadający 2 włóki oraz 2 ogrodników. Część pól została zabrana chłopom i włączona do folwarku. Kmiecie mogli ko­rzystać z pastwisk w Modliborzycach w zamian za 6 dni odrobku na rok. Dziesięcinę ze wsi pobierał dzie­kan kolegiaty kruszwickiej. W 1615 roku sołtysem był szlachcic Wojciech Gliński, który posiadał 2 włó­ki ziemi. We wsi znajdował się także karczmarz Jan. Przez tydzień szynkowa! 2-3 beczki piwa, które spro­wadzał z Parchania. Z karczmy korzystali także kmie­cie z Ośniszczewa. Chłopi ze słodem i pańskim zbo­żem jeździli do młyna biskupiego w Wojdalu. Kmie­cie mieli swoje pastwiska w Modliborzycach, za ko­rzystanie z których ich właściciel nieprawnie pobierał podatek zwany oborne. We wsi znajdowały się stawy, w których hodowano karasie, szczupaki i liny. Kmie­cie zobowiązani byli do odrabiania 3 dni pańszczyzny w tygodniu na folwarku w Wonorzu oraz orania pól i młócenia zboża w Sławsku, Szadłowicach i Parchaniu. W skład zabudowy folwarcznej wchodził dom mieszkalny, obory i dwie stodoły. Pola folwarczne znajdowały się w Wonorzu, Ośniszczewku i Brudni.

W latach 1655-1660 zniszczenia gospodarcze spowodowała wojna polsko-szwedzka. Spustoszeń dokonała także wojna północna z lat 1700-1721. W 1772 roku w wyniku I rozbioru Polski Wonorze znalazł się w zaborze pruskim. W 1796 roku wskutek sekularyzacji dóbr kościelnych, majątek przeszedł na własność państwa pruskiego. W latach 1807-1815 wieś należała do Księstwa Warszawskiego. W 1815 roku Wonorze powróciło pod panowanie pruskie.

Około 1899 roku zajmowało obszar 349 ha. We wsi było 25 chałup, w których mieszkało 250 osób, w tym 24 katolików. Istniała również kolonia o po­wierzchni 191 ha z 10 domami, w których mieszkało 199 chłopów, w tym 7 katolików. Na początku XX wieku wieś zajmowała obszar 537 ha, na którym w 1905 roku mieszkało 417 osób. Rząd pruski wy­dzielił na terenie Wonorza okręg łowiecki o po­wierzchni 538 ha. We wsi istniała szkoła ewangelicka oraz posterunek żandarmerii.

W 1919 roku wieś znalazła się w granicach II Rzeczypospolitej. W 1931 roku liczyła 380 miesz­kańców, a jej powierzchnia wynosiła 598 ha. W la­tach międzywojennych działało ogniwo terenowe Niemieckiego Związku Szkolnego (Deutscher Schul-verein) z Inowrocławia, liczące 30 członków. Istniała także niemiecka organizacja Westpolnische Landwirt-schaftliche Gesellschaft, licząca 25 członków, której prezesem był Fryderyk Arnold. W 1933 roku Wono­rze weszło w skład gminy obwodowej Dąbrowa Bi­skupia.

W latach 1939-1945 wieś znajdowała się pod okupacją Niemiec hitlerowskich, spod której została wyzwolona w styczniu 1945 roku.

Źródło: Gmina Dąbrowa Biskupia / Historia i współczesność / Informator / autor: Katarzyna Hewner